Μα ποια σχέση μπορεί να έχει ο φιλόσοφος Σοπενάουερ με την μουσική; Κι όμως αυτές ακριβώς τις φαινομενικά ανύπαρκτες σχέσεις επιχειρούν να αποκαλύψουν η φιλοσοφία της αισθητικής και η ιστορία της τέχνης…Σε πολλούς από εμάς η σοπεναουερική φιλοσοφία έγινε γνωστή μέσα από το έργο του πολυδιαβασμένου Γιάλομ «Η θεραπεία του Σοπενάουερ».
Ας γνωρίσουμε όμως λίγο την εποχή του, μια εποχή που χαρακτηρίζεται από μια στροφή από το φως στο σκοτάδι, από την ημέρα στη νύχτα, από τη λογική στο συναίσθημα. Πρόκειται για τη μετάβαση από τον Διαφωτισμό στον Ρομαντισμό. Για τους Ρομαντικούς σε ένα «ωραίο» έργο ο καλλιτέχνης αποτυπώνει τα συναισθήματα του με ειλικρίνεια. Ο ρεαλισμός δίνει τη θέση του στο συναίσθημα. Σε αυτό το Ρομαντικό «αισθητικό σύμπαν», η μουσική κατέχει μια ιδιαίτερη θέση. Ωστόσο, η μουσική αισθητική των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα διαμορφώνεται κυρίως στη βάση του πυρήνα της φιλοσοφίας του Arthur Schopenhauer, αν και ο ίδιος είχε ελλιπείς μουσικές γνώσεις. Για εκείνον η ουσία του κόσμου και των πραγμάτων είναι η Θέληση, η οποία είναι η δύναμη που κινεί τα πάντα. Η Θέληση είναι αιώνια, τυφλή, χωρίς κατεύθυνση. Αν και επιβάλλεται στο ασύνειδο και λειτουργεί ανεξάρτητα από τον φαινομενικό κόσμο, μόνο μέσα σε αυτόν αποκτά κατεύθυνση και μετουσιώνεται στο συνειδητό στις διάφορες επιθυμίες, τις οποίες η ίδια η Θέληση μας κινητοποιεί να ικανοποιήσουμε. Η Θέληση παίρνει τη θέση της Λογικής. Έτσι, η ζωή του ανθρώπου βιώνεται ως ένας φαύλος κύκλος, όπου η ικανοποίηση μιας ανάγκης συνεπάγεται την γέννηση της επόμενης. Μόνο ο θάνατος δίνει αξία στις επιθυμίες. Εκεί βρίσκεται και ο πυρήνας της απαισιοδοξίας της σοπεναουερικής θεώρησης. Η ζωή είναι μάταιη και γεμάτη δυστυχίες και βάσανα. Η ασίγαστη Θέληση δεν μπορεί να ικανοποιηθεί και καθώς ο χρόνος διαστέλλεται, το μόνο που έρχεται είναι η εξασθένηση της σύνδεσης των επιθυμιών μας με τη Θέληση και η απορρέουσα από αυτήν ανία των τελευταίων χρόνων της ζωής μας. Η μόνη ελπίδα φυγής σύμφωνα με τον Schopenhauer είναι η απάρνηση του εγωισμού μέσα από τις βουδιστικές πρακτικές και ο ασκητισμός. Πέρα από αυτά όμως, μερικές φορές και η τέχνη μπορεί να είναι μέσο παρηγοριάς, αφού για κάποιο μεταβατικό χρονικό διάστημα, έστω μικρό, το άτομο ξεχνά τα βάσανα και τις επιθυμίες του και συμφιλιώνεται με την ίδια τη Θέληση. Στη θεωρία αυτή μπορεί να αποδοθεί η άνοδος της οργανικής μουσικής μέσω των έργων των μεγάλων Αυστριακών συνθετών. Η σοπεναουερική θεωρία μπορεί να ερμηνεύσει την συγκλονιστική επίδραση τόσο της συμφωνικής μουσικής όσο και της μουσικής δωματίου αλλά και την ιδιότητα της μουσικής να συνδυάζεται με λέξεις εκφράζοντας το συναίσθημα σε όλη την έντασή του και δημιουργώντας νέα μουσικά είδη. Η μουσική διεγείρει την Θέληση προκειμένου να απελευθερώσει από τον ατομικό της χαρακτήρα. Σπέρματα των θεωριών του Schopenhauer εντοπίζονται στα έργα του Βάγκνερ και στη φιλοσοφία του Νίτσε, που υπήρξε μαθητής του.
Ο Schopenhauer τοποθέτησε τη μουσική στο κέντρο της θεώρησής του, και την αντιμετώπισε ως την ανώτερη τέχνη. Έτσι, η «απαισιοδοξία» του απασχόλησε κορυφαίους Γερμανούς συνθέτες καθ΄ όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, έργα των οποίων σίγουρα έχουν φτάσει και στο δικό μας αυτί το 2020…
Roberta Bruce
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου